Wednesday, September 9, 2009

LAE BA VIOLENSIA, SIM BA IGUALDADE BA JENERU

La hanesan komemorasaun Loron Feto Internasional ba tinan kotuk, komemorasaun loron espesial ba feto ba tinan 2009 komemora ho atividade oin-oin ne’ebe halao husi Parlamentu Nacional, Governo, NGO nasional no Internasional inklui komunidade rasik. Hanesan nasaun seluk, Timor Leste iha loron ida ne’e fo tempo ba feto maluk sira atu bele hanoin fila fali feto nia luta ba igualdade jeneru inklui mos luta ba ukun rasik an.

Parlamentu Nasional nomos Groupu Mulher Parlamentar serbisu hamutuk ho organizasaun feto organiza atividade diskusaun ida iha distritu ha’at. SEPI serbisu hamutuk ho UNMIT no Comisaun Europea mos organiza atividade ida durante semana ida. Iha mos atividade seluk ne’ebe halao husi Peace Women Conference, Policia Vuneravel Person Unit (VPU), Rede Feto, membru Rede Feto hanesan Alola Foundasaun, Fokupers, APSC-TL, Santa Bakhita, Unfetip nomos organizasaun seluk.

Atividade ba kome- morasaun loron ida ne’e komesa husi konkursu hakerek, dezenu, puizia, teatru, exibisaun hahan lokal, hatudu filme, TV talkshow, work-shop too konferensia nivel internasional.

Komisaun E PN ba asuntu igualdade jeneru no Groupu Feto Mulher Parlamentu TL (GMPTL) nudar groupu feto ida kompostu husi deputada feto nain 19 halao atividade ida atu bele habelar informasaun kona-ba loron ida ne’e ba komunidade nia le’et. Durante loron ida, Komisaun E organiza konkursu hakerek kona- ba “Saida Mak Violensia Kontra Feto” ba nivel edukasaun pre-sekundaria, sekundaria no adultu sira. Ida ne’e hanesan dalan ida atu publiku bele hatene katak violensia ne’e buat ida ladiak no ita hotu-hotu tenki hanoin atu kombate violensia ida ne’e inklui mos alunus sira iha pre-sekundaria, sekundaria no adultu sira. Konkursu ne’ebe halao iha GMT – Dili loke abertura husi Presidente Komisaun E Sr. Ozorio Florindo. Durante nia deskursu nia hateten katak globalizasaun halo aspeitu feto sai importante, hamutuk ho mane feto halao desenvolvimentu nasional no internasional. Nia mos hato’o mensagem ba ema hotu atu bele luta hapara violensia kontra feto.

Iha parte seluk, Komisau E no GMPTL serbisu hamutuk ho organizasaun feto nasional halao komemorasaun iha distritu 4 hanesan Baucau, Aileu, Ermera no Bobonaro.

Iha distritu Aileu, GMPTL hamutuk ho organizasaun CAUCUS halao sorumutu ida ne’ebe halao iha suku Aisirimou subdistritu Aileu Vila no hetan partisipasaun maximu husi komunidade distritu Aileu Vila inklui mos representante husi sub distritu sira no estudante. Maizemenus 400 resin feto husi 32 suku iha Aileu partisipa. Iha komemorasaun ida ne’e. Presidente PN Fernando Lasama intrega premiu ba estudantes ne’ebe manan kompetisaun puizia no dezenhu kona ba violensia domestika.

Komemorasaun 8 Marsu halao mos iha distritu Ermera organiza husi GMPTL no Santa Bakhita Timor Leste ho tema “Lae ba Violensia Sim ba Igualdade Jeneru”. Partisipa iha selebrasaun ida ne’e, membru Parlamentu Nasional nain 8. Partisipa mos Administrador Interino distritu Ermera Sr. Danilo Osorio M. Babo, Chefe Suco inklui Xefe Suku feto sira, Konselhu Suku, polisia distritu Ermera, representante juventude, NGO nasional no internasional no media lokal. Maizumenus partisipante nain 150 partisipa iha selebrasaun ida ne’e.

Santa Bakhita hanesan membru Rede Feto ne’ebe halao implementasaun ba programa ne’e haksolok tebes tamba nain ulun husi Parlamentu Nasional bele partisipa no hakbesik komunidade iha Ermera.

Sra. Yasinta Lujina hanesan Direitora Rede Feto Timor Leste mos husu katak sorumutu hanesan ne’e labele remata iha Ermera deit maibe tenki kontinua.

“Hau espera katak sei iha motivasaun ba feto sira katak ita feto mos bele relasiona ho tema ne’ebe iha. Ne laos responsabilidade feto deit maibe feto ho mane hamutuk mak bele. Importante liu-liu mak ita tenke hasoru malu hamutuk ho feto maluk Parlamento sira atu bele fahe informasaun ba sira iha suco kona-ba problema ne’ebe mak sira infrenta atu ouinsa kria lei ruma kona ba feto”. Nia mos husu ba komisaun organizadora no GMPTL katak sorumutu labele remata iha Ermera deit maibe ita sei kontinua nafatin diak liu iha aban bainrua.

Iha parte seluk, Vicente Guterres nu’udar Vice Presidente Parlamantu Nasional lahaluha hato’o parabens ba feto sira liu-liu ba sira iha Ermera. Iha sesaun abertura nia fo liafuan badak katak feto iha direito hanesan ho mane, kuandu halo violensia hasoru feto ne’e hanesan krime ida. Vicente mos husu governo tenki halo prevensaun ba problema ida ne’e. Iha fatin hanesan Deputadu Duarte Nunes mos husu ba komunidade hotu tenki hakotuk violensia ba feto. Labele halao violensia ba feto sira tamba sira iha direitu atu bele dezenvolve sira nia aan.

Iha distritu Baucau, GMPTL serbisu hamutuk ho organizasaun UNFETIP, membru Rede Feto ida organiza mos sorumutu ida durante loron ida iha Salaun Administrasaun Distritu Baucau.

Sorumutu ida ne’e loke abertura husi Administrador distritu Baucau no partisipa husi partisipante nain 100.

Durante sorumutu iha distritu 4 ne’e, partisipante sira husu IV Governu liuhusi GMPTL no organizasaun feto sira atu aselera lalais aprovasaun Lei Violensia Domestika. Partisipante mos husu ba organizadora sira atu bele halao atividade hanesan iha nivel sub- distrital.

Alola Foundasaun serbisu hamutuk ho organizasaun feto seluk mos organiza konferensia internasional ida iha Dili. maizemenus ema nain 300 partisipa iha konferensia ida ne’e husi nasaun 17. Konferensial Feto ba Dame ida ne’e halao iha dia 5-6 fulan Marsu iha edifisiu Ministeriu Estranjeiru - Pantai Kelapa.

Konferensia ida ne’e hamosu rezolusaun no rekomendasaun ba governu liu-liu kona-ba justisa jeneru nian. Resolusaun ida ne’e mos husu responsibilidade estadu sira hotu nian atu hapara impunidade no prosekuta ema hirak ne’ebe responbiliza ba krime sira ne’ebe baseia ba jeneru hasoru feto sira iha Timor-Leste nian hanesan violensia seksual no torura sira seluk nomos violensia kontra feto no labarik.

Parlamentu Nasional rasik mos halao Pleanaria Ekstraordinariu hodi komemora loron ida ne’e. Durante Pleanaria ida ne’e Fernando Lasama nudar Presidente Parlamentu hateten katak selebrasaun ida ne’e mosu tamba serbisu maka’as entre GMPTL hodi serbisu hamutuk ho feto sira seluk hanesan Caucus, Rede Feto no Fokupers.

“Ohin ita kontinua nafatin halao selebrasaun tamba ita hakarak dignifika feto hodi eleva sira nia kapasidade hodi fo kontribuisaun ba prosesu dezenvolvimentu nasaun Timor Leste,” deklara nia iha Parlamentu Nasional.

Ikus, Rede Feto hanesan sumbrinha ba organizasaun lahaluha fo parabens ba feto maluk sira, mai ita hamutuk ho mane sira luta nafatin ba igualdade jeneru.***

No comments: